ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ - ΠΟΤΩΝ Στην ένταση της εκμετάλλευσης «πατάνε» τα πανηγύρια των μονοπωλίων και σε αυτόν τον κλάδο...

Μειώσεις μισθών, γενίκευση της «ευελιξίας» και εντατικοποίηση τα βασικά συστατικά για την ανταγωνιστικότητα και τα κέρδη που καταγράφουν οι επιχειρηματικοί όμιλοι

Οι εκπρόσωποι των μονοπωλίων της βιομηχανίας Τροφίμων - Ποτών πανηγυρίζουν για την ανταγωνιστικότητα και την εξωστρέφεια του κλάδου, για τη δυναμική που έδειξε και μέσα στα χρόνια της καπιταλιστικής κρίσης και για τις προοπτικές που παρουσιάζει σήμερα για την άνοδο της κερδοφορίας τους.

Οπως συμβαίνει όμως και συνολικά στην καπιταλιστική οικονομία, τα πανηγύρια των μονοπωλίων... δεν μεταφράζονται σε καλά μαντάτα για τους εργαζόμενους. Η ανταγωνιστικότητα, η «δυναμική» και η άνοδος των κερδών για το κεφάλαιο που δραστηριοποιείται στον κλάδο «χτίζονται» πάνω στην ένταση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων: Οι εργοδότες αξιοποιώντας το αντεργατικό πλαίσιο που έχουν διαμορφώσει η σημερινή και οι προηγούμενες κυβερνήσεις επιβάλλουν μειώσεις μισθών, γενικεύουν τη χρησιμοποίηση εργατών με προσωρινή απασχόληση ή μέσω εργολαβιών, αυξομειώνουν τα ωράρια εργασίας ανάλογα με τις ανάγκες της καπιταλιστικής παραγωγής.

Η πείρα των εργατών στα Τρόφιμα - Ποτά, σε έναν κλάδο που όπως καμαρώνει ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων παρουσίασε «θετική ανάπτυξη» και μέσα στην κρίση, επιβεβαιώνει έμπρακτα ότι οι εργαζόμενοι δεν έχουν να περιμένουν τίποτα από την «επιστροφή στην ανάπτυξη», από την ανάκαμψη των κερδών του κεφαλαίου...

Ενταση της εκμετάλλευσης σε όλα τα επίπεδα

Σε πολλές επιχειρήσεις του κλάδου οι εργαζόμενοι αμείβονται με τα ψίχουλα του κατώτατου βασικού μισθού. Κι εκεί που οι εργαζόμενοι παίρνουν κάτι περισσότερο από αυτά, σε πολλές περιπτώσεις, ένα μέρος των αποδοχών δίνεται ως «οικειοθελής παροχή»της εργοδοσίας η οποία μπορεί να ανακληθεί ως τέτοια ανά πάσα στιγμή. Ενας μηχανισμός που μεταξύ άλλων στόχο έχει να κρατήσει υποταγμένο τον εργάτη διαφορετικά θα στερηθεί τα εργοδοτικά (δήθεν) «δώρα».

Επίσης, με στόχο τη χειραγώγηση και την υποταγή, επιχειρήσεις προσλαμβάνουν εργάτες με συμβάσεις ορισμένου χρόνου με την προοπτική αν δείξουν... «καλή διαγωγή» να μετατρέψουν τις συμβάσεις τους σε αορίστου χρόνου.

Στοιχείο του εργασιακού μεσαίωνα είναι και η γενικευμένη χρήση εποχιακών και εργολαβικών εργατών, η εκ περιτροπής απασχόληση, η διευθέτηση του χρόνου εργασίας.

Σε πολλούς χώρους δουλειάς τα εξαντλητικά ωράρια και συνολικά οι συνθήκες εργασίας εγκυμονούν κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια των εργατών. Οι μετανάστες, ένα τμήμα των εργατών ιδιαίτερα ευάλωτο στις εργοδοτικές πιέσεις, δουλεύουν ήλιο με ήλιο, με μεροκάματα από 15 έως 20 ευρώ...

Ακόμα, το κεφάλαιο έχει φροντίσει να δημιουργήσει μια πανσπερμία εργασιακών σχέσεων, με στόχο να κρατούν τους εργάτες διαιρεμένους και αποδυναμωμένους, έρμαια στη συνολική ένταση της εκμετάλλευσης. Ακόμα και μέσα στην ίδια επιχείρηση συναντά κανείς εργαζόμενους που πληρώνονται με βάση κλαδική Συλλογική Σύμβαση και άλλους που πληρώνονται με βάση τον άθλιο βασικό μισθό των 590 και 511 ευρώ μεικτά, εργαζόμενους με συμβάσεις αορίστου χρόνου και άλλους με συμβάσεις ορισμένου χρόνου. Εργαζόμενους που απασχολούνται μέσω «δουλεμπορικών» γραφείων, άλλους με μπλοκάκι, με μαθητεία ή με επιδοτούμενα προγράμματα ανακύκλωσης της ανεργίας...

Πλευρές από την πείρα των εργαζομένων στην Κ. Μακεδονία

Πτυχές αυτής της κατάστασης μας μεταφέρει ο Κώστας Κατσιμένης, πρόεδρος του Σωματείου Εργαζομένων στις Επιχειρήσεις Παραγωγής Επισιτιστικών Προϊόντων Κεντρικής Μακεδονίας.

Αναφερόμενος στην παρατηρούμενη αύξηση της απασχόλησης στον κλάδο επισημαίνει ότι αυτή δεν συνδέεται μόνο με τις διαφαινόμενες τάσεις σταθεροποίησης ή και ανάκαμψης του όγκου της παραγωγής ορισμένων υποκλάδων λόγω εξαγωγικής επέκτασης. Κυρίως συνδέεται με τη διεύρυνση της μερικής απασχόλησης (κυρίως σε κτηνοτροφικές επιχειρήσεις και στην τυποποίηση αγροτικών προϊόντων) όπως και της εκ περιτροπής εργασίας. Τα παραπάνω οδηγούν στο επίπεδο επιχειρήσεων και υποκλάδων σε αύξηση του εργατικού δυναμικού, με παράλληλη μείωση του αριθμού των σταθερά και πλήρως απασχολουμένων.

Την ίδια ώρα, μεγάλη είναι η μείωση των μισθών: Μεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου στην Κεντρική Μακεδονία (MΠΑΡΜΠΑ - ΣΤΑΘΗΣ, ΖΑΝΑΕ, ΜΕΒΓΑΛ, ΔΕΛΤΑ, ΑΡΑΜΠΑΤΖΗΣ κ.τ.λ.) έχουν επιβάλει μέχρι και 40% μειώσεις στους μισθούς.

Τονίζοντας ότι η καπιταλιστική ανάπτυξη, όπως και τα κρατικά και ευρωενωσιακά «αναπτυξιακά» κονδύλια, δεν είναι σε όφελος των εργατών, ο Κ. Κατσιμένης αναφέρει ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα:

Η βιομηχανία κρέατος ΚΡΕΤΑ ΦΑΡΜ, από τις πρώτες επιχειρήσεις σε εξαγωγές, με σημαντικά μερίδια αγοράς και αλματώδη κερδοφορία, πανηγύριζε μαζί με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ για δάνειο ύψους 15 εκατ. ευρώ που πήρε από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Αμέσως μετά την υπογραφή της σχετικής απόφασης απέλυσε τους εργάτες από το τμήμα διακίνησης που είχε στην Κεντρική Μακεδονία και το παρέδωσε σε εργολάβους, μειώνοντας έτσι το εργασιακό κόστος.

Η ΦΑΓΕ αποσύρθηκε από τη δραστηριότητα παραγωγής παστεριωμένου γάλακτος και έκλεισε την εγκατάσταση του Αμύνταιου πετώντας στο δρόμο 140 εργαζόμενους, αφού πρώτα εξυπηρετήθηκε από ευρωπαϊκά κονδύλια, φοροελαφρύνσεις και επιδοτήσεις για αποκέντρωση.

Αναδεικνύοντας, εξάλλου, τις ευθύνες του εργοδοτικού συνδικαλισμού, ο Κ. Κατσιμένης σημειώνει ότι το επιχειρησιακό σωματείο της ΜΕΒΓΑΛ συμφώνησε με την εργοδοσία σε κλιμακωτή μείωση του μισθού των εργαζομένων, από 10% έως 21%, υπονομεύοντας ανοιχτά τα πραγματικά συμφέροντα των εργατοϋπαλλήλων που απασχολούνται στην επιχείρηση και ενώ η Ομοσπονδία Εργαζομένων Γάλακτος - Τροφίμων - Ποτών δίνει εδώ και μήνες τη μάχη για την υπογραφή κλαδικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας (ΣΣΕ), με ανάκτηση των απωλειών.

Αντίστοιχα, το εργοδοτικό σωματείο στη ΖΑΝΑΕ υπέγραψε επιχειρησιακή σύμβαση με μειώσεις μισθών 19%.

Απέναντι σε αυτήν την κατάσταση, σημειώνει ο Κ. Κατσιμένης, το κλαδικό Συνδικάτο όλο αυτό το διάστημα αντιπαλεύει το συμβιβασμό με την αντεργατική επίθεση, αντιπαλεύει την αποδοχή της φτώχειας και της ανεργίας σαν κάτι το φυσιολογικό και αναπόφευκτο. Διαμορφώνει αιτήματα με βάση τις πραγματικές ανάγκες των εργαζομένων και όχι το ξεροκόμματο που περισσεύει στους εργοδότες. Ηρθε σε σύγκρουση με τον κυβερνητικό και εργοδοτικό συνδικαλισμό. Παλεύει για να συνειδητοποιείται πλατιά ότι η πραγματική δύναμη βρίσκεται στην οργάνωση από τα κάτω, με τη δραστηριοποίηση όλων των εργαζομένων, με ταξικό πλαίσιο πάλης.

«Στην κατεύθυνση αυτή συνεχίζουμε», τονίζει ο πρόεδρος του κλαδικού Συνδικάτου και προσθέτει: «Κρατάμε "ανοιχτή" τη συζήτηση για την υπογραφή Συλλογικής Σύμβασης, έχουμε τη βάση να οργανώσουμε τον αγώνα για τη διεκδίκησή της».

Η σημασία της μάχης για τη Συλλογική Σύμβαση Εργασίας

Απέναντι σε αυτήν την κατάσταση, η Ομοσπονδία Εργαζομένων Γάλακτος - Τροφίμων - Ποτών, κλαδικά και επιχειρησιακά συνδικάτα που συσπειρώνονται στο ΠΑΜΕ εντείνουν τη μάχη, με στόχο την οργάνωση των εργατών για την αγωνιστική διεκδίκηση κλαδικών και επιχειρησιακών Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας, με ανάκτηση των τεράστιων απωλειών της προηγούμενης περιόδου, με αυξήσεις στους μισθούς στην κατεύθυνση της ικανοποίησης των αναγκών των εργαζομένων.

Την ίδια ώρα, η υπογραφή ΣΣΕ που θα καλύπτει όλους τους εργαζόμενους αντιμετωπίζει το καθεστώς των εργαζομένων «πολλαπλών ταχυτήτων», συμβάλλει στην καλύτερη οργάνωσή τους για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της εργοδοτικής επίθεσης.

Στις συναντήσεις της Ομοσπονδίας με τον ΣΕΒ για τις ΣΣΕ, οι βιομήχανοι δείχνουν με σαφήνεια την πρόθεσή τους να μειώσουν κι άλλο τους μισθούς, επιβεβαιώνοντας για λογαριασμό τίνος έχει διαμορφωθεί όλο το αντεργατικό νομοθετικό πλαίσιο για το πετσόκομμα των μισθών, των συμβάσεων και όλων των εργατικών δικαιωμάτων, το οποίο διατηρεί άθικτο και βαθαίνει παραπέρα η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ.

Γίνεται σαφές ότι η μάχη για τις ΣΣΕ στον κλάδο δένεται άμεσα με την ενιαία αγωνιστική απάντηση ενάντια στη συνολική στρατηγική των κεφαλαιοκρατών που τσακίζει την εργατική τάξη για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της κερδοφορίας των μονοπωλίων.

Σοβαρές δυνατότητες για είσοδο νέων δυνάμεων στη μάχη

Η μάχη δεν ξεκινάει από το μηδέν, καθώς από τη μέχρι τώρα δράση έχει συσσωρευτεί πολύτιμη πείρα. Τον περασμένο Μάη, το Συνδικάτο Εργατοϋπαλλήλων Γάλακτος, Τροφίμων και Ποτών Αττικής έδωσε τη μάχη των αρχαιρεσιών, όπου η συμμετοχή ήταν σχεδόν διπλάσια από την προηγούμενη φορά.

Στην αύξηση της συμμετοχής κατά εκατοντάδες εργαζόμενους συνέβαλαν, μεταξύ άλλων, οι δεσμοί που αναπτύσσει το Συνδικάτο μαζί τους. Χάρη σε αυτούς τους δεσμούς, για παράδειγμα, εργαζόμενοι από εργοστάσια που έκλεισαν και έπιασαν δουλειά σε άλλα εργοστάσια βοήθησαν στο να έχει παρέμβαση το Συνδικάτο σε άλλους χώρους δουλειάς. Επίσης, μεγάλη βοήθεια έδωσαν οι ήδη οργανωμένοι μετανάστες εργάτες στο Συνδικάτο, οι οποίοι με τη δράση τους συσπείρωσαν πολλούς ακόμα μετανάστες σε αυτό.

Το αποτέλεσμα των αρχαιρεσιών φανέρωσε δυνατότητες που υπάρχουν για την παραπέρα ενίσχυση του Συνδικάτου, για τη μεγαλύτερη μαζικοποίησή του, η οποία με τη σειρά της θα δυναμώσει τον αγώνα για τη διεκδίκηση ΣΣΕ.

Από τους πιο ανταγωνιστικούς κλάδους της καπιταλιστικής οικονομίας

Τροφίμων – Ποτών καταγράφει ανοδική πορεία τα τελευταία χρόνια, όπως φαίνεται από τα στοιχεία που παρουσιάζονται σε σχετικές έρευνες, καθώς και τις δηλώσεις των βασικών εκπροσώπων των μονοπωλίων του κλάδου.

Χαρακτηριστική είναι η τοποθέτηση του προέδρου του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων (ΣΕΒΤ), Ευάγγελου Καλούση, στη φετινή γενική συνέλευση του ΣΕΒΤ. Μεταξύ άλλων, ανέφερε τα εξής: «Μέσα σε ένα εξαιρετικά ασταθές επιχειρηματικό περιβάλλον, η ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών, εξακολουθεί να αποτελεί έναν από τους πιο δυναμικούς, ανταγωνιστικούς και εξωστρεφείς κλάδους, με κύριο ρόλο στην οικονομία της χώρας μας, κατέχοντας το 25% της βιομηχανικής παραγωγής και σημειώνοντας κύκλο εργασιών που φτάνει τα 14,2 δισ. ευρώ.Παράλληλα, παρουσιάζει ισχυρή εμπορική δραστηριότητα στην Ελλάδα, στα Βαλκάνια, στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, με τις εξαγωγέςνα ανέρχονται στα 4,5 δισ. ευρώ. Σημειώνοντας θετική ανάπτυξη όλα τα χρόνια της κρίσης, γεγονός που μας κάνει να πιστεύουμε ότι η βιομηχανία τροφίμων και ποτών, μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για τη βιομηχανική ανάκαμψη της Ελλάδας».

Βασικός κλάδος της μεταποίησης

Σε σχετική φετινή έρευνα του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) - με βάση στοιχεία του 2015 - σημειώνει πως στο σύνολο της μεταποίησης η βιομηχανία τροφίμων - ποτών κατέχει την 1η θέση ως προς τον αριθμό των επιχειρήσεων, την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία και τον αριθμό εργατών, τη 2η θέση ως προς τον κύκλο εργασιών και την αξία παραγωγής. Αναφέρεται, μάλιστα, ότι σε σύγκριση με τον μέσο όρο των 28 κρατών - μελών της ΕΕ, ο συγκεκριμένος κλάδος στην Ελλάδα έχει μεγαλύτερη συμβολή στον τομέα της μεταποίησης «παρά το γεγονός ότι είναι ο πρώτος τομέας και στην Ευρωπαϊκή Ενωση».

Συγκεκριμένα, σε ό,τι αφορά τη μεταποίηση, ο κλάδος Τροφίμων - Ποτών:

ü Απασχολεί το 28,2% των εργαζομένων (80.174).

ü Κατέχει το 25% του αριθμού των επιχειρήσεων (14.500).

ü Αντιστοιχεί στο 21,7% του κύκλου εργασιών (11.660 εκατομμύρια εκατ. ευρώ)

Σε ό,τι αφορά το εσωτερικό του κλάδου Τροφίμων - ποτών, τα μεγαλύτερα μερίδια έχουν:

ü  στον αριθμό εργαζομένων η αρτοποιία και τα αλευρώδη (35%), τα φρούτα (12%), τα γαλακτοκομικά και τα «άλλα είδη διατροφής» (από 11% το καθένα)

ü  στον αριθμό επιχειρήσεων η αρτοποιία και τα αλευρώδη (61%), τα έλαια και τα λίπη (10%), τα «άλλα είδη διατροφής» (7%) και τα γαλακτοκομικά (6%)

ü  στον κύκλο εργασιών τα γαλακτοκομικά (17%), η αρτοποιία και τα αλευρώδη (16%), τα ποτά (13%)

ü  στην παραγωγικότητα της εργασίας - όπως την εννοεί η αστική μεθοδολογία - οι ζωοτροφές (62,9 ευρώ ανά εργάτη), τα ποτά (49,3 ευρώ ανά εργάτη), τα γαλακτκοομικά (43 ευρώ ανά εργάτη) και τα «άλλα είδη διατροφής» με 41,5 ευρώ. Τις μεγαλύτερες ποσοστιαίες αυξήσεις στην παραγωγικότητα της εργασίας μεταξύ των ετών 2014 και 2013 παρουσιάζουν οι υποκλάδοι ψάρια (47%), γαλακτοκομικά (20,4%) και ζωοτροφές (17,4%).

Μεγάλος βαθμός συγκέντρωσης

Η ίδια έρευνα παρουσιάζει στοιχεία (ξεχωριστά για τα τρόφιμα και για τα ποτά) που δείχνουν τη συγκέντρωση του κλάδου.

Στα Τρόφιμα υπάρχουν:

ü  44 πολύ μεγάλες επιχειρήσεις (όσες απασχολούν πάνω από 250 εργαζόμενους) που αποτελούν το 0,3% του κλάδου, αλλά απασχολούν το 28,6% των εργαζομένων και κατέχουν το 36,2% του κύκλου εργασιών.

ü  192 μεγάλες επιχειρήσεις (απασχολούν 50 έως 249 εργαζόμενους) αποτελούν το 1,4% του κλάδου αλλά απασχολούν το 27% των εργαζομένων και κατέχουν το 33,3% του κύκλου εργασιών.

ü  13.023 πολύ μικρές επιχειρήσεις (έως 9 εργαζόμενοι) που αποτελούν το 95,2% του κλάδου, απασχολούν το 31,8% των εργαζομένων και έχουν μόλις το 18,2% του κύκλου εργασιών.

Συνολικά, δηλαδή, υπάρχουν 236 πολύ μεγάλες και μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν το 1,7% των επιχειρήσεων του κλάδου, ωστόσο απασχολούν το 55,6% των εργαζομένων και κατέχουν το 69,5% του κύκλου εργασιών.

Υπογραμμίζοντας τα παραπάνω στοιχεία, σε φετινή εκδήλωση Ελληνικού Συνδέσμου Επωνύμων Βιομηχανικών Προϊόντων (ΕΣΒΕΠ) ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γ. Στουρνάρας, είχε επισημάνει: «Στην Ελλάδα, η βιομηχανία τροφίμων απαρτίζεται από μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Υπάρχουν ωστόσο ορισμένες μεγάλες εταιρείες που έχουν επεκταθεί με την ίδρυση θυγατρικών σε άλλες χώρες, κυρίως στα Βαλκάνια και την νοτιοανατολική Ευρώπη. Ενα βασικό χαρακτηριστικό του τομέα της ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων είναι η δομή του, καθώς περίπου 230 μεγάλες επιχειρήσεις παράγουν το 70% της συνολικής παραγωγής ενώ 14.000 μικρές επιχειρήσεις παράγουν το υπόλοιπο 30% της παραγωγής».

Ακόμα περισσότερο, στα Ποτά υπάρχουν:

ü  6 πολύ μεγάλες επιχειρήσεις που αποτελούν το 0,8% του κλάδου, αλλά απασχολούν το 40,5% των εργαζομένων και κατέχουν το 56,5% του κύκλου εργασιών.

ü  26 μεγάλες επιχειρήσεις που αποτελούν το 3,4% του κλάδου, απασχολούν το 27,5% των εργαζομένων και κατέχουν το 23,7% του κύκλου εργασιών.

ü  661 πολύ μικρές επιχειρήσεις που αποτελούν το 87,3% του κλάδου, όμως απασχολούν μόλις το 15,6% των εργαζομένων και κατέχουν μόλις το 7,8% του κύκλου εργασιών.

Συνολικά υπάρχουν 32 πολύ μεγάλες και μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες ενώ αποτελούν το 4,2% των επιχειρήσεων του κλάδου, απασχολούν το 68% των εργαζομένων και κατέχουν το 80,2% του κύκλου εργασιών.